عقرب‌گزیدگی از معضلات بهداشتی درمانی بسیاری از مناطق دنیا از جمله ایران است. مسمومیت با سم عقرب یکی از فوریت‌های پزشکی تهدید کننده حیات به ویژه در کودکان کمتر از شش سال است.

عقرب‌ها در شب فعال هستند و به همین علت بیشتر عقرب‌گزیدگی‌ها نیز در شب اتفاق می‌افتد. بیش از 1500 گونه عقرب در دنیا شناسایی شده‌اند که فقط 25 گونه‌ی آنها از لحاظ سلامت عمومی اهمیت دارند. در ایران از پنجاه گونه‌ی موجود، هفت گونه حائز اهمیت هستند. سالیانه حدود یک تا یک و نیم میلیون عقرب‌گزیدگی در دنیا اتفاق می‌افتد که موجب مرگ بیش از سه هزار نفر می‌گردد. در کشور ما سالانه حدود پنجاه هزار عقرب‌گزیدگی گزارش و ثبت می‌شود. در سال 1399 تعداد 49709 مورد عقرب‌گزیدگی و 18 مورد فوت ناشی از آن در کشور ثبت شده است. استان‌های خوزستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان بیشترین آمار عقرب‌گزیدگی در کشور را دارند.

علائم عقرب‌گزیدگی بسیار متنوع بوده و به نوع عقرب و نوع زهر آن، میزان زهر وارد شده به بدن، زمان نیش خوردن (شب یا روز)، سن و جثه فرد عقرب‌گزیده و مدت زمان طول کشیده از زمان نیش خوردن تا مراجعه به مرکز بهداشتی درمانی و شروع درمان بستگی دارد.

علائم عقرب‌گزیدگی به دو دسته علائم موضعی و علائم عمومی تقسیم می‌شوند. علائم موضعی شامل درد محل نیش، التهاب، تورم، قرمزی و کبودی است. علائم عمومی بر حسب نوع و میزان زهر عقرب بسیار متنوع و متفاوت می‌باشد و شامل تنگی نفس، افزایش ترشح بزاق یا خشکی دهان، اشک‌ریزش، آب‌ریزش از بینی، تعریق، تنگی یا گشادی مردمک چشم‌ها، افزایش ضربان قلب، کاهش یا افزایش فشار خون، نارسایی کلیوی، وجود خون در ادرار، کاهش سطح هوشیاری و تشنج می‌باشد.

دلیل اصلی بروز مرگ متعاقب عقرب‌گزیدگی تأخیر در مراجعه مصدوم به مراکز بهداشتی درمانی و تأخیر در شروع درمان اختصاصی با سرم پادزهر عقرب است.

اکثراً افراد گزیده شده توسط نوعی عقرب به نام گادیم به دلیل نداشتن درد و یا درد خفیف، عقرب‌گزیدگی را بی‌اهمیت می‌پندارند و در مراجعه به موقع به مراکز بهداشتی درمانی سهل انگاری می‌کنند و زمانی به درمانگاه می‌روند که زهر عقرب اثر خود را بر روی اعضای حیاتی بدن مانند کلیه گذاشته است و درمان در چنین شرایطی بسیار دشوار است. به همین دلیل توصیه می‌شود فرد عقرب‌گزیده فوراً به مراکز بهداشتی درمانی انتقال یابد و پادزهر دریافت کند.

خوشبختانه پادزهر اختصاصی گونه‌های خطرناک عقرب در کشور تولید می‌شود و در تمامی مراکز بهداشتی درمانی منتخب درمان گزش جانوران زهر‌آگین و بیمارستان‌ها در سطح کشور توزیع شده و وجود دارد.

پیشگیری از عقرب‌گزیدگی:

با افزایش آگاهی افراد در معرض خطر و ارائه راه حل‌های پیشگیرانه می‌توان احتمال گزش را به حداقل رساند و یا در صورت بروز گزش با انجام اقدامات اولیه از وخیم شدن اوضاع جلوگیری کرد.

نویسنده: دکتر بهزاد امیری، رئیس اداره بیماری‌های قابل انتقال از حیوان به انسان